انتخاب شغلانتخاب شغل موضوع مهمی است، چرا که از یک سو بخش عمده‌ای از اوقات زندگی هر شخصی صرف کار و کسب درآمد برای تامین معاش خود و خانواده‌اش می‌شود و شغلی را که انتخاب می‌کند نقش مهمی در شکل دهی به شخصیت، نگرش به زندگی، روابط اجتماعی و. . . از خود برجا می‌گذارد و از دیگر سو در تعالیم ارزشمند و آموزه‌های اسلام، نکات زیبا و نغزی در خصوص فلسفه کار کردن، آداب و احکام آن و همچنین ملاک‌ها و معیارهای انتخاب شغل بیان شده است. ۱ - کار در اسلامتلاش در جهت کسب روزی حلال و خود را به سختی انداختن جهت این امر جهاد است و از نگاه اسلام، جهاد در راه خدا از بهترین نوع عبادات معرفی شده است. اسلام، شغل را در خدمت انسان و برای رسیدن به اهداف متعالی آفرینش او قرار داده تا بدان وسیله به منزلت حقیقی خود دست یابد و این نگرشی کاملاً والا و متمایز از نگاه امروزی دنیای مادی به این مساله است که در عمل این انسان‌ها هستند که همه عمر و سرمایه وجودی خود را وقف کار و شغل خود نموده‌اند. آنهم نه در جهت اهداف انسانی بلکه صرفاً در مسیر انگیزه‌های زیاده خواهی، تفاخر، امیال و خواهش‌های کم ارزش نفسانی و. . . . ۲ - معیارهای انتخاب شغلچند نمونه از مهم‌ترین معیارهای انتخاب شغل در تعالیم دین در ادامه بیان می‌شود؛ ۲.۱ - مستلزم فعل حرام نباشدمستلزم فعل حرام نباشد و انسان را در معرض گناه قرار ندهد: اگر در این خصوص به کلام فقها و مراجع معظم تقلید مراجعه کنید می‌بینید که معامله و کسب و کارهایی مانند خرید و فروش عین نجس، مال غصبی، چیزهایی که منافع معمولی آن حرام است مانند آلات موسیقی، فیلم‌ها و نوارهایی که استفاده آنها جایز نباشد و. . . حرام و باطل معرفی شده‌اند. بعضی از مشاغل هم هستند که انسان را در معرض گناه قرار می‌دهند مانند مواردی که شخص را ناگزیر از ارتباط بیش از اندازه با نامحرم می‌کند که این معیار مهم حتماً باید از جانب زن و مرد در انتخاب شغل مورد توجه قرار گیرد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «هر کس که از چیزهای شبهه ناک دوری گیرد دین و آبروی خود را از ارتکاب به محرمات برکنار داشته و هر که در چیزهای شبهه ناک افتد در حرام افتد مانند چوپانی که اطراف قرق (چراگاه) گوسفند چراند. بیم می‌رود که در قرق افتد. » توجه به رضایت خدا و تقید به شریعت الهی به طور قطع پشتوانه‌ای از یاری و نصرت خداوند متعال را در زندگی به دنبال خواهد داشت و شما هم حتماً در این مساله با ما موافق هستید که این موضوع اهمیت فراوانی در نگرش و نوع انتخاب شغل دارد. ۲.۲ - دربردارنده مصالح و سود به جامعهدربردارنده مصالح اجتماع و سود رسانی به افراد جامعه باشد؛ در اسلام تمام کارهایی که برای جامعه و افراد مفید باشد مورد تایید و تمجید قرار گرفته‌اند: مشاغلی مانند طبابت، زراعت، تعلیم و تزکیه افراد اجتماع، بنایی و معماری، خیاطی، مرزداری و ساخت و تهیه سلاح برای حکومت الهی، تجارت، دامداری و. . . که هر کدام به نوعی در برطرف ساختن نیازهای جامعه و تقویت اجتماع مسلمین نقش مهمی دارند و در مقابل کسب درآمد از طریق کارهای کاذب مانند رباخواری، احتکار، کم فروشی و تمامی مشاغلی که بر ضرر مسلمانان و به نفع دشمنان و کفار باشد ممنوع و حرام است. [۲]
جمعی از مؤلفان، روان شناسی اجتماعی، انتشارات سمت، سال ۸۲، ص۴۹۲.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «روز قیامت ندا داده می‌شود که کجایند یاران افراد ستمکار و کسانی که برای آنها دواتی آماده کردند یا قلمی کشیدند، آنان را با همان ستمکاران محشور کنید.» [۳]
شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۰، کتابفروشی اسلامیه، تهران: ۱۴۰۳ هـ.
پس معلوم می‌شود کارهایی که رنگ و بوی علمی و فرهنگی داشته و با قلم و کاغذ در ارتباطند اما در راستای اهداف دشمنان اسلام و به انگیزه خدشه و هجمه در اندیشه و روح و روان پیکره جامعه اسلامی هستند نیز ممنوع و حرام می‌باشند که با‌اندکی تفکر و دقت می‌توانید مصادیق متعددی از آن را (متاسفانه) در جامعه خودمان بیابید. ۲.۳ - توجه به تفاوت‌های فردیتوجه به تفاوت‌های فردی: هر شخصی از توانمندی‌ها، علایق و نگرش‌هایی که به نوعی ممتاز از دیگران و منحصر به اوست برخوردار می‌باشد که در نظر داشتن این نکته و سعی در انتخاب شغلی که مطابق با ویژگی‌های فردی او باشد، تاثیر به سزایی در موفقیت، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و وجدان کاری او از خود برجا خواهد گذاشت. زن و مرد، باسواد و بی سواد، پیر و جوان، شهری و روستایی و. . . هر کدام استعداد و ویژگی مخصوص به خود را دارند که نباید نسبت به آن بی توجه و غافل باشند. هر چند که همیشه نمی‌توان این مطابقت را به طور کامل ایجاد کرد و در بعضی موارد و موقعیت‌ها، انسان به جهت عواملی خارج از اراده و میل باطنی خود و صرفاً برای تامین ضروریات زندگی، مجبور به پذیرش شغل و عملی می‌شود که چاره‌ای از آن نیست اما سخن اینجاست که سمت و سوی تلاش و فعالیت انسان باید در جهت به عهده گرفتن شغلی باشد که مطابقت و همراهی بیشتری با توانایی و علایق شخصی و نگرش او داشته باشد. [۴]
ساعتچی، محمود، روان شناسی در کار، ص۷۴، مرکز آموزش مدیریت دولتی، تهران، ۱۳۶۹.
حضرت علی (علیه‌السلام) در کلام گهربار خود خطاب به مالک اشتر به ویژگی‌ها و صفات لازم برای هر کدام از مشاغل در جامعه اشاره می‌فرمایند. درباره ویژگی‌های لازم برای قاضیان، عاملان حکومت، کارگزاران، نویسندگان، بازرگانان و صنعت‌گران به تفصیل بحث می‌کنند. مثلاً در مورد بازرگانان به صفاتی چون نیروی جسمانی، آشتی طلبی. مدارا، وسعت نظر، خوش معامله و سخاوتمند بودن و در مورد کارمندان و کارگزاران دولتی به خصالی مانند تجربه، امانت، تقوی، سابقه درخشان و. . . اشاره می‌کنند همچنین در ارتباط با سایر مشاغل خصوصیاتی را در ارتباط با صاحبان آنها ذکر می‌کنند که در صورت تمایل تفصیل آن را در کلام جامع و نغز مولای متقیان در نهج البلاغه جستجو کنید. [۵]
نهج البلاغه، نامه ۵۳، ترجمه محمد دشتی (رحمه‌الله‌علیه)، نشر مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین،ص۲۹۰.
۲.۴ - هدفمند و توام با برنامههدفمند و توام با برنامه: شغل و فعالیت اقتصادی شخص نباید به گونه‌ای باشد که تمام یا بخش عمده شبانه روز او را به خود اختصاص دهد. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: اوقات شبانه روز را به سه قسم باید تقسیم کرد؛ بخشی از وقت را باید برای کار اختصاص داد و از بقیه آن برای امور ضروری دیگری مثل عبادت، بهره‌مندی از لذات حلال زندگی، دید و بازدید با ارحام و دوستان خوب باید استفاده کرد. ضمن آنکه انتخاب شغل باید هدفمند و با نگاه ارزشی و نگرشی الهی همراه باشد تا در بردارنده همه نیازهای آدمی اعم از نیازمندی‌های اقتصادی، روحی و روانی و معنوی باشد. [۷]
صدر، سیدموسی، اقتصاد در مکتب اسلام، ص۱۰۶، نشر بی تا.
همان گونه که در ابتدای بحث نیز به این موضوع اشاره شد.۲.۵ - موجب حفظ آبرو و شانیت اجتماعیموجب حفظ آبرو و شانیت اجتماعی شخص باشد: حفظ آبرو از دیدگاه اسلام اهمیت فراوانی دارد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: «آبرویتان را به وسیله اموالتان حفظ کنید.» و در بیان دیگری می‌فرمایند: «به عوض چیزی که انسان آبروی خویش را بدان محفوظ دارد برای او صدقه‌ای نویسند.» در انتخاب شغل نیز این معنا باید مورد توجه باشد که بعضی از کارها ممکن است به آبرو و حیثیت اجتماعی فرد لطمه وارد سازد که در افراد و موقعیت‌های اجتماعی مختلف متفاوت می‌باشد. تحقیقات روان شناسان نشان می‌دهد که کارهایی که افراد، آن را دون شان خود می‌دانند، احساس یکنواختی، نارضایتی شغلی، اندوه روانی و حتی بیماری جسمی برای افراد ایجاد می‌کند. [۱۰]
جمعی از مؤلفان، روان شناسی اجتماعی، نشر سمت، سال ۸۲، ص۴۸۵
۳ - پانویس
۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انتخاب شغل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۴. |